رودخانهها به عنوان يکي از مهمترين منابع آبي، نسبت به فعالتهاي انساني بسيار آسيبپذير هستند. ايجاد مخازن و سدها يکي از قديميترين اشکال دخالت انسان در اکوسيستمهاي آبي است. سدها با وجود مزاياي زياد (توليد انرژي برقآبي، کنترل سيلاب و تنظيم سطح آب) پتانسيل تغيير جمعيت موجودات آبزي را نيز دارند. احداث سدها تغييرات مهمي را در رژيم جريان، حمل و انتقال ذرات معلق، مورفولوژي رودخانه، درجه حرارت آب و شرايط شيميايي به خصوص در پايين دست رودخانهها ايجاد ميکنند. درشت بيمهرگان کفزي تحت تأثير تغييرات ايجاد شده در زيستگاه قرار ميگيرند. اثر سدها بر جوامع بيمهرگان کفزي به خاطر نقشي که در عملکرد اکوسيستم رودخانهاي ايفا ميکنند، بسيار مهم است. رودخانه زاينده رود يكي ازبزرگترين رودخانههاي ايران و مهمترين رودخانه جاري درفلات مركزي ايران است که رژيم جريان آن تحت تاثير سد زاينده رود قرار دارد. به منظور ارزيابي اثر اکولوژيکي ناشي از احداث سد زاينده رود بر جوامع زيستي و کيفيت آب رودخانه زاينده رود، تعداد 6 ايستگاه (ايستگاههاي خرسونک و اورگان قبل از سد، ايستگاه چادگان درفاصله نزديک زيردست سد و ايستگاههاي حجت آباد، مارکده و هوره در پاييندست سد) انتخاب و وضعيت کيفي آب و کفزيان رودخانه به روش کمي از تير ماه 1392 تا خرداد 1393 مورد بررسي قرار گرفت. نمونه برداري از آب و کفزيان رودخانه در هر ايستگاه با 3 تکرار و در تناوبهاي زماني 45 روزه ( هر فصل دو بار) انجام شد. پارامترهاي دما، اکسيژن محلول، نيترات، فسفات، BOD5، COD، EC و pH نمونههاي آب به روش استاندارد اندازه گيري شد. شاخصهاي زيستي شامل غناي تاکسوني، BMWP و ASPT و همچنين شاخصهاي تنوع شانون، سيمپسون و مارگالف براي جوامع کفزي محاسبه شد. نتايج حاصل در مجموع نشان داد که خصوصيات فيزيکي وشيميايي آب رودخانه (به جز دما) بين مناطق بالادست و پاييندست تحت تاثير ساختار سد نبوده و بيشتر متاثر از تغييرات فصلي است. همچنين شاخصهاي تنوع شامل غناء، شاخصهاي تنوع شانون، مارگالف و سيمپسون کاهش معني داري را به خصوص در ايستگاه زيردست سد و کاهش قابل توجهي را در ايستگاه هاي پاييندست سد نشان دادند که ميتواند تحت تاثير سازه سد باشد. تراکم بسياري از خانوادههاي کفزيان در ايستگاه سد کاهش قابل توجهي را نشان داد. در ايستگاههاي پاييندست سد نيز علاوه بر کاهش تراکم، نوع موجودات نيز تغيير کرده و با نمونههاي سازگار با شرايط جديد جايگزين شدند. همچنين شاخصهاي زيستي BMWP و ASPT به ترتيب وضعيت کيفي آب را در ايستگاه زير دست سد مشابه آبهاي آلوده و مشکوک به آلودگي تا آلودگي متوسط احتمالي نشان داد. اين افت کيفيت ناشي از آلودگيهاي آلي نبوده و بيشتر در اثر تغيير در تراکم و تنوع خانوادههاي کفزيان حاصل شده است.
