رودخانهها از مهمترین زیست بومهای آبی به لحاظ تنوع زیستی هستند. شناخت و بررسی کمی وکیفی آنها از ارکان مهم و اساسی مدیریت و حفاظت پایدار آنها است. همچنین رشد جمعیت جهان در دهههای اخیر و افزایش تقاضا برای مواد غذایی و نیز ارتقای سطح بهداشت عمومی سبب افزایش مصرف آب و فشار بر منابع آب شیرین موجود شده است. از سوی دیگر، آلایندههای آبی به لحاظ افزایش فعالیتهای انسانی، شرایط سلامت زیستی رودخانهها را تحت تأثیر قرار داده است. از آنجائیکه ایران در کمربند خشک زمین، رودخانهها به عنوان یکی از منابع اساسی تأمین آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعت از اهمیت دوچندانی برخوردار هستند. هدف از مطالعه حاضر بررسی شرایط کیفی آب رودخانه بهشتآباد به عنوان یکی از سرچشمههای مهم کارون بزرگ واقع در استان چهارمحال بختیاری میباشد. در این مطالعه فراسنجههای فیزیکوشیمیایی آب (دما، pH، EC، TDS، سختی کل، درصد اشباعیت اکسیژن، BOD، نیترات و فسفات) و خصوصیات زیستی (کلیفرم مدفوعی، جوامع بیمهرگان بزرگ کفزی) در چهار فصل در دوره زمانی یک ساله (تابستان ۱۳۹۸- تابستان ۱۳۹۷) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که فراسنجههای فیزیکوشیمیایی در رودخانه بهشتآباد تحت تأثیر عوامل طبیعی و عوامل آلاینده انسانی به طور دایم در نوسان است. از مهمترین عوامل طبیعی تأثیرگذار بر نوسان فراسنجههای فیزیکوشیمیایی میتوان به نوسانات دمای هوا به دلیل تغییرات اقلیمی و همینطور تغییرات دبی و سرعت جریان آب رودخانه ناشی از تغییرات فصلی در ریزشهای جوی در حوضه آبریز رودخانه بهشت آباد، اشاره کرد. از سوی دیگر، فراسنجههای نیترات، فسفات، درصد اشباعیت اکسیژن، BOD و کلیفرم مدفوعی اغلب تحت تاثیر فعالیتهای انسانی نظیر کشاورزی و استخرهای پرورش ماهی و همچنین گردشگری قرار داشت. نتایج این مطالعه نشان داد که ورود آلایندهها به رودخانه سبب از بین رفتن گونههای حساس و تغییر در ترکیب جوامع بیمهرگان بزرگ کفزی میشود. بهطوری که دو خانواده حساس به آلودگی Leuctridae و Nemouridae متعلق به راسته Plecoptera فقط در ایستگاه دهچشمه مشاهده شد. بر طبق نتایج این مطالعه، شاخصهای تنوع شانون- وینر و سیمپسون و شاخص غنای مارگالف فاقد همبستگی معنیداری با اغلب فراسنجههای فیزیکوشیمیایی بوده و توانایی تمایز ایستگاههای آلوده از سایر ایستگاهها و همینطور فصول مختلف را از هم نداشت. علاوه بر این براساس شاخص NSFWQI کیفیت آب رودخانه بهشت آباد در فصل زمستان در طبقه کیفی خوب و در سایر فصول در طبقه کیفی متوسط قرار داشت. عدم تطابق در ارزیابی کیفیت آب براساس شاخصهای زیستی BMWP، ASPT و هلسینهوف در برخی فصول و ایستگاهها ناشی از تفاوت در حساسیت شاخصهای ذکر شده به انواع مختلف آلایندهها و همچنین تفاوت در میزان اهمیت هر آلاینده در محاسبه شاخص نهایی بود. به نظر میرسد با توجه به همبستگی بالای شاخص BMWP و ASPT با فراسنجههای درصد اشباعیت اکسیژن و BOD، این شاخصها توانایی بالاتری در تعیین اثر آلایندهها در رودخانه بهشتآباد دارند. بنابراین، توصیه میشود در طبقهبندی شرایط کیفی آب رودخانه بهشتآباد از این شاخصها استفاده شود.
